“ทำไมหายจากโควิดแล้ว มีภาวะวิตกกังวล ซึมเศร้า ?” ผลกระทบจากลองโควิด (Long Covid) ต่อจิตใจ

ลองโควิด (Long Covid) กับภาวะสมองล้า (Brain fog)

นอกจากผลกระทบดังที่กล่าวมาแล้ว ลองโควิดยังมีผลทำให้มีภาวะสมองล้า หรือ Brain Fog โดยภาวะที่เกิดขึ้นนี้ มาจากอาการทางสมอง ที่อาจแสดงออกมาในลักษณะของการตัดสินใจช้า เช่น ความรู้สึกช้า เบลอ ๆ หรือมีความคิดล่องลอย

โดยมักจะมีอาการดังต่อไปนี้

• มีปัญหาทางด้านความจำ
• ตัดสินใจไม่เด็ดขาด
• สมาธิไม่ดี สมาธิสั้น
• จิตใจล่องลอย ไม่สนใจสิ่งรอบตัว
• ปวดหัว
• ความคิดสับสน

แม้จะพบกรณีที่ผู้ป่วยเกิดภาวะสมองล้าขึ้นหลังหายจากโควิด แต่ยังไม่มีข้อสรุปที่แน่นอน ว่าโควิด-19 ส่งผลต่อสมองจนเกิดภาวะสมองล้าได้อย่างไร แต่ก็มีการคาดการณ์ว่า ไวรัสอาจเข้าไปมีผลโดยตรงต่อระบบประสาทและสมอง และสร้างความเสียหายขึ้นได้ ในขณะเดียวกัน มีการวิเคราะห์ว่า อาจเกิดจากผลกระทบทางอ้อมจากโควิด-19 ได้แก่

• การพักผ่อนหรือนอนหลับไม่เพียงพอ
• รูปแบบการรับประทานอาหาร หรือมื้ออาหารที่ไม่เหมือนเดิม
• ออกกำลังกายหรือเคลื่อนไหวน้อยลง
• ผลข้างเคียงจากยาหรือขั้นตอนการรักษา

แม้จะยังไม่ทราบสาเหตุแน่ชัด แต่ก็พบว่าเป็นอาการร่วมของลองโควิดที่เกิดขึ้นได้ ดังนั้น จึงควรใส่ใจและหมั่นสังเกตตัวเอง เนื่องจากภาวะสมองล้าส่งผลกระทบบั่นทอนความคิดสร้างสรรค์ และทำให้ประสิทธิผลในการทำงานลดลง นอกจากนี้ ยังเป็นสาเหตุเริ่มต้นของโรคร้ายแรงต่าง ๆ อย่างเช่น โรคเครียด หรืออาจถึงขั้นเกิดสภาวะสมองเสื่อมได้

ผลกระทบทางจิตใจจากลองโควิด (Long Covid) เกิดจากสาเหตุอะไรบ้าง?

ยังไม่ทราบสาเหตุที่ชัดเจน แต่คาดว่าอาจมีหลายสาเหตุร่วมกัน เช่น

1. ผลของระบบภูมิคุ้มกันที่ถูกกระตุ้นจากไวรัส
2. ผลโดยตรงที่เกิดจากไวรัสเอง
3. ผลกระทบต่อจิตใจตอนติดเชื้อและมีอาการจากโควิด-19 ทั้งในช่วงที่เข้ารับการรักษาหรืออยู่ระหว่างพักรักษาตัว

เป็นที่น่าสังเกตว่าผู้ป่วยโควิดมีรายงานภาวะแทรกซ้อนเกี่ยวกับระบบประสาทร่วมด้วย เช่น สับสน (confusion) เพ้อ (delirium) และ ภาวะบกพร่องทางสมอง (cognitive impairment) ซึ่งอาจเป็นหลักฐานเชื่อมโยงว่าไวรัสโควิดอาจมีผลต่อระบบประสาทส่วนกลาง อย่างไรก็ตามยังไม่มีข้อมูลที่ยืนยันที่แน่ชัด และยังอยู่ในระหว่างการศึกษาเพื่อหาสาเหตุที่ชัดเจน

ลองโควิด (Long Covid) ส่งผลกระทบต่อสุขภาพจิตมากแค่ไหน?

จากการเก็บข้อมูลของผู้ที่หายป่วยจากโควิดในต่างประเทศพบว่าประมาณ 1 ใน 4 ของผู้ที่หายจากโควิด จะพบความผิดปกติด้านจิตใจ ได้แก่

18% มีภาวะวิตกกังวล

13.6% มีปัญหาด้านอารมณ์

5.4% มีภาวะนอนไม่หลับ

บางรายพบอาการหลายอย่างร่วมกัน

ซึ่งอาการเหล่านี้มีผลต่อกิจวัตรประจำวันและการดำเนินชีวิตของผู้ป่วยโดยตรง

ดูแลจิตใจอย่างไรในภาวะลองโควิด (Long Covid)

เนื่องจากลองโควิดมีผลต่อสุขภาพจิต ดังนั้น จึงจำเป็นอย่างยิ่งที่เราจะต้องดูแลสุขภาพจิตของผู้ป่วยโควิด-19 เป็นพิเศษ ทั้งกรณีที่อยู่ระหว่างการรักษา หรืออยู่ในช่วงพักฟื้นตัวหลังจากหายป่วย

การดูแลจิตใจตนเอง

• เมื่อรู้สีกว่าเครียด กังวล หรือมีอารมณ์ที่ผิดปกติ อาจจะหาโอกาสชวนใครออกไปเดินเล่นรอบ ๆ บ้าน พูดคุยกับคนในครอบครัวหรือเพื่อนที่อยู่ห่างไกล ผ่านการโทรศัพท์หรือใช้แอปพลิเคชันต่าง ๆ เพื่อผ่อนคลายความเครียด
• งดการดูหรือติดตามข่าวที่ทำให้เครียด เศร้าหมอง หรือส่งผลกระทบทางลบต่อจิตใจ
• หางานอดิเรกที่ชอบทำ เช่น งาน DIY ปลูกต้นไม้ ดูแลต้นไม้
• ทำกิจกรรมที่ช่วยให้มีสมาธิ เช่น อ่านหนังสือ นั่งสมาธิ เพื่อผ่อนคลายจิตใจ
• นอนพักผ่อนให้เพียงพอ เข้านอนและตื่นนอนเป็นเวลา เพื่อทำให้นอนหลับได้ง่ายขึ้น
• งด ลด หรือเลี่ยงการดื่มแอลกอฮอล์
• ลองกำหนดเป้าหมายที่จะทำในแต่ละวัน อาจจะเป็นสิ่งที่ทำได้ง่าย ๆ แล้วทำตามเป้าหมายที่ตั้งไว้ เมื่อสามารถทำได้ตามเป้าหมายจะทำให้รู้สึกภูมิใจกับตนเองมากขึ้น

พูดคุยกับครอบครัวหรือเพื่อนฝูง เมื่อรู้สึกว่าสภาพจิตใจไม่เป็นปกติ

เมื่อรู้สึกสภาพจิตใจไม่ปกติ เครียด ซึมเศร้า หดหู่ การพูดคุยกับครอบครัวหรือเพื่อนที่ไว้ใจได้ จะช่วยลดภาวะอารมณ์ที่หดหู่ เครียด หรือซึมเศร้าลงได้

กรณีที่เป็นการพบปะกันต่อหน้า ต้องไม่ลืมที่จะป้องกันตัวเองโดยต้องปฏิบัติตามหลัก new normal เสมอ ซึ่งได้แก่ การสวมหน้ากากอนามัยตลอดเวลาระหว่างการพูดคุยหรือสนทนา การรักษาระยะห่าง และล้างมือบ่อย ๆ ด้วยสบู่หรือเจลแอลกอฮอล์สำหรับล้างมือที่มีความเข้มข้นตามเกณฑ์ที่กำหนด

ถ้าไม่ไหว อย่าฝืน ให้ปรึกษาแพทย์

หากรู้สึกว่าตนเองมีปัญหาทางจิตใจ ผู้ป่วยควรปรึกษาแพทย์ โดยแพทย์จะพูดคุยซักถาม เพื่อวินิจฉัย ให้คำปรึกษา และแนะนำการปฏิบัติตัวที่ถูกต้อง โดยแพทย์อาจให้การรักษาร่วมกันกับการกินยาเพื่อลดภาวะดังกล่าว

คำแนะนำ : ผู้ที่มีญาติหรือคนใกล้ชิดที่เคยเป็นโควิดหรือมีอาการของลองโควิดอยู่ ต้องคอยสังเกตพฤติกรรมของผู้ป่วยว่าเริ่มมีอาการผิดปกติทางด้านจิตใจหรือไม่ เพื่อเป็นการป้องกันปัญหาทางด้านสุขภาพจิตของผู้ป่วย ซึ่งบางรายอาจรุนแรงถึงขั้นทำร้ายตัวเองหรือฆ่าตัวตาย เมื่อพบว่าผู้ป่วยเริ่มมีอาการควรพาผู้ป่วยเข้ารับการรักษาจากแพทย์

หากสงสัยว่ามีอาการลองโควิดและส่งผลต่อจิตใจสามารถทำแบบประเมินสุขภาพจิตเบื้องต้นด้านล่างนี้เพื่อประเมินเบื้องต้นด้วยตัวเอง

• ประเมินสุขภาพจิตเบื้องต้นและคัดกรองความเสี่ยงต่อปัญหาสุขภาพจิตที่อาจเกิดขึ้นจากสถานการณ์โควิด 19

สรุป

ผู้ป่วยที่หายจากโควิดมักมีอาการหลงเหลืออยู่ทั้งทางด้านร่างกาย เช่น อ่อนเพลีย เหนื่อยง่าย มีไข้ ฯลฯ และทางด้านจิตใจ อาการเหล่านี้ คือ อาการที่เรียกว่าลองโควิด (Long Covid)

รายงานพบว่า ลองโควิดอาจมีผลกระทบต่ออาการทางด้านจิตใจได้มากถึง 1 ใน 4 ซึ่งอาการหรือปัญหาทางสุขภาพจิตเหล่านี้ จะส่งผลกระทบโดยตรงต่อการดำเนินชีวิตของผู้ป่วย

ดังนั้น เมื่อผู้ป่วยมีความรู้สึกเครียด กังวล หรือเริ่มมีภาวะซึมเศร้า ควรไปปรึกษาแพทย์ และมี

ข้อแนะนำสำหรับผู้ที่มีผู้ใกล้ชิด หรือญาติเคยเป็นโควิด หรือกำลังมีอาการลองโควิด ควรหมั่นสังเกตความผิดปกติทางด้านอารมณ์ หรือจิตใจต่าง ๆ เมื่อพบความผิดปกติ ควรไปปรึกษาแพทย์

การระบาดของโควิด-19 กระทบต่อมนุษย์ทั่วโลกและระบาดอย่างยาวนาน เราคงต้องอยู่ร่วมกับโรคนี้อย่างเข้าใจ และดูแลทั้งสุขภาพกายและสุขภาพจิตใจ จนกว่าเราจะก้าวผ่านการระบาดของโรคนี้ไปได้อย่างมีสุขภาพดีทั้งร่างกายและจิตใจ

ปรึกษาแพทย์ผู้เชี่ยวชาญกับ Praram 9 V ปรึกษาแพทย์ได้ทุกที่ผ่านทางวิดีโอคอล (Telemedicine)