หัวใจล้มเหลว อาการเป็นอย่างไร ป้องกันได้อย่างไรบ้าง

หัวใจล้มเหลว (Heart Failure) เป็นภาวะที่หลายคนอาจยังไม่เข้าใจถึงความรุนแรง และมักมองข้ามสัญญาณเตือนสำคัญที่อาจบ่งบอกถึงปัญหาสุขภาพหัวใจ ภาวะนี้เกิดขึ้นเมื่อหัวใจไม่สามารถสูบฉีดเลือดไปเลี้ยงร่างกายได้อย่างเพียงพอ ทำให้อวัยวะต่าง ๆ ทำงานผิดปกติ หากไม่เฝ้าระวังและรักษาอย่างถูกต้อง จะส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตอย่างรุนแรง

บทความนี้ เราจะมาทำความเข้าใจเกี่ยวกับอาการ สาเหตุ การวินิจฉัย และการรักษาหัวใจล้มเหลว เพื่อช่วยให้สามารถเฝ้าระวังและดูแลสุขภาพหัวใจได้อย่างถูกต้อง

หัวใจล้มเหลวคืออะไร?

หัวใจล้มเหลว (Heart Failure) เป็นภาวะที่หัวใจไม่สามารถสูบฉีดเลือดไปเลี้ยงส่วนต่าง ๆ ของร่างกายได้อย่างเพียงพอ ภาวะนี้อาจเกิดจากการที่กล้ามเนื้อหัวใจอ่อนแรงหรือสูญเสียความสามารถในการทำงานตามปกติ ซึ่งอาจเกิดขึ้นได้ทั้งในขณะที่หัวใจบีบตัว (systolic heart failure) หรือหัวใจคลายตัว (diastolic heart failure)

หัวใจล้มเหลวแบ่งออกเป็นกี่ประเภท?

• หัวใจล้มเหลวด้านซ้าย (Left-sided Heart Failure) เกิดจากการที่หัวใจห้องล่างซ้ายไม่สามารถสูบฉีดเลือดไปเลี้ยงส่วนต่าง ๆ ของร่างกายได้เพียงพอ ทำให้เลือดคั่งในปอด ผู้ป่วยจะมีอาการหายใจลำบาก น้ำท่วมปอด
• หัวใจล้มเหลวด้านขวา (Right-sided Heart Failure): เกิดจากการที่หัวใจห้องล่างขวาไม่สามารถส่งเลือดไปปอดได้เพียงพอ ส่งผลให้เกิดการคั่งของเลือดในส่วนล่างของร่างกาย เช่น ขาและหน้าท้อง ทำให้ผู้ป่วยมีอาการขาบวม ท้องบวม
• หัวใจล้มเหลวทั้งสองด้าน (Biventricular Heart Failure): เกิดจากการที่หัวใจทั้งสองด้านสูบฉีดเลือดผิดปกติ ทำให้มีน้ำคั่งทั่วร่างกาย

หัวใจล้มเหลว มีอาการอย่างไร?

อาการของหัวใจล้มเหลวเกิดจากการที่หัวใจไม่สามารถสูบฉีดเลือดไปเลี้ยงร่างกายได้เพียงพอ ทำให้เกิดความผิดปกติในระบบไหลเวียนโลหิตและการทำงานของอวัยวะต่าง ๆ โดยอาการที่พบได้บ่อยของหัวใจล้มเหลว ได้แก่

• เหนื่อยง่ายผิดปกติ
• รู้สึกเหนื่อยง่ายขึ้นหรือเหนื่อยมากกว่าปกติขณะทำกิจกรรมที่เคยทำได้ เช่น เดินขึ้นบันได หรือออกกำลังกายเบา ๆ
• หายใจลำบาก
• รู้สึกหายใจไม่อิ่ม โดยเฉพาะเมื่อออกแรงหรือเมื่อนอนราบ
• อาจตื่นกลางดึกด้วยอาการหายใจติดขัด (Paroxysmal Nocturnal Dyspnea)
• บวมตามร่างกาย
• ข้อเท้าและขาบวมเนื่องจากการคั่งของของเหลวในร่างกาย
• หน้าท้องบวมจากการคั่งน้ำในช่องท้อง
• น้ำหนักเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว
• ซึ่งเกิดจากการสะสมของของเหลวในร่างกาย โดยไม่มีการเพิ่มของไขมันหรือกล้ามเนื้อ
• ใจสั่นหรือหัวใจเต้นผิดปกติ
• รู้สึกหัวใจเต้นเร็วหรือแรงผิดปกติ บางครั้งอาจเต้นไม่สม่ำเสมอ
• อ่อนเพลียและไม่มีแรง
• เนื่องจากเลือดและออกซิเจนที่ไปเลี้ยงกล้ามเนื้อไม่เพียงพอ
• เบื่ออาหารและคลื่นไส้
• การคั่งของของเหลวในช่องท้องอาจส่งผลให้ระบบย่อยอาหารทำงานผิดปกติ

สาเหตุของหัวใจล้มเหลว

หัวใจล้มเหลวเกิดจากหลายปัจจัยที่ส่งผลต่อการทำงานของหัวใจ ซึ่งสามารถแบ่งเป็นสาเหตุหลัก ๆ ดังนี้

จากโรคหัวใจโดยตรง

• โรคหลอดเลือดหัวใจตีบ (Coronary Artery Disease): หลอดเลือดหัวใจที่อุดตันทำให้กล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือดและทำให้กล้ามเนื้อหัวใจตาย ส่งผลให้หัวใจสูบฉีดเลือดได้ไม่เต็มที่
• โรคกล้ามเนื้อหัวใจผิดปกติ (Cardiomyopathy): กล้ามเนื้อหัวใจอ่อนแรงหรือหนาผิดปกติ อาจเกิดจากพันธุกรรม การติดเชื้อ หรือการดื่มแอลกอฮอล์มากเกินไป
• โรคลิ้นหัวใจผิดปกติ (Valvular Heart Disease): ลิ้นหัวใจตีบหรือรั่วทำให้เลือดไหลย้อนกลับ ทำให้หัวใจต้องทำงานหนักขึ้น
• ภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ (Arrhythmia): หัวใจเต้นเร็วหรือช้าผิดปกติ ซึ่งทำให้การทำงานของหัวใจผิดปกติ

โรคหรือภาวะอื่น ๆ ที่ส่งผลต่อหัวใจ

• ความดันโลหิตสูง (Hypertension): ความดันโลหิตสูงทำให้หัวใจต้องทำงานหนักเพื่อสูบฉีดเลือด ส่งผลให้กล้ามเนื้อหัวใจหนาขึ้นและการทำงานของหัวใจแย่ลง
• โรคเบาหวาน (Diabetes): ระดับน้ำตาลในเลือดสูงส่งผลต่อหลอดเลือดและหัวใจ โดยเพิ่มความเสี่ยงในการเกิดโรคหลอดเลือดหัวใจและโรคหัวใจล้มเหลว
• โรคปอดเรื้อรัง (Chronic Lung Diseases): เช่น โรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง (COPD) ทำให้การไหลเวียนเลือดระหว่างหัวใจและปอดผิดปกติ
• โรคไตเรื้อรัง (Chronic Kidney Disease): การทำงานผิดปกติของไตทำให้ของเหลวคั่งในร่างกายเพิ่มภาระให้หัวใจ

พฤติกรรมและปัจจัยเสี่ยงอื่น ๆ

• การสูบบุหรี่: การสูบบุหรี่ทำให้หลอดเลือดอักเสบ ทำให้หลอดเลือดหัวใจตีบ ลดการไหลเวียนเลือดไปยังหัวใจ ทำให้หัวใจต้องทำงานหนักขึ้น
• การดื่มแอลกอฮอล์มากเกินไป: แอลกอฮอล์ทำให้กล้ามเนื้อหัวใจอ่อนแอ (Alcoholic Cardiomyopathy) และส่งผลต่อการทำงานของหัวใจ
• การใช้สารเสพติด: สารเสพติดส่งผลของการทำงานของหัวใจ และทำให้เกิดปัญหาการไหลเวียนเลือด
• ความเครียดเรื้อรัง: ความเครียดมีผลต่อระบบประสาทและฮอร์โมนที่เกี่ยวข้องกับการทำงานของหัวใจ

หัวใจล้มเหลววินิจฉัยอย่างไร?

การวินิจฉัยหัวใจล้มเหลวต้องอาศัยการประเมินอาการจากผู้ป่วย การตรวจร่างกาย และการทดสอบต่าง ๆ เช่น

• ประเมินอาการและประวัติการเจ็บป่วย: โดยผู้ป่วยมักมีอาการเหนื่อยง่าย หายใจลำบาก ขาบวม หรืออาการผิดปกติที่หัวใจ เช่น เจ็บหน้าอก
• การตรวจร่างกาย: การฟังเสียงหัวใจเพื่อหาสัญญาณผิดปกติ เช่น เสียงน้ำในปอด หรือตรวจหาอาการบวมตามแขนขา
• การตรวจเลือด: เช่น การตรวจระดับ BNP หรือ N-terminal proBNP ที่สูงสามารถบ่งบอกถึงภาวะหัวใจล้มเหลวได้
• เอกซเรย์ปอด: เพื่อดูน้ำในปอดหรือขนาดหัวใจที่ขยายใหญ่
• การตรวจคลื่นไฟฟ้าหัวใจ (ECG): เพื่อหาความผิดปกติในการเต้นของหัวใจ
• การตรวจอัลตราซาวด์หัวใจ (Echocardiogram): เป็นการตรวจที่สำคัญในการประเมินการทำงานของกล้ามเนื้อหัวใจและลิ้นหัวใจ รวมถึงการไหลเวียนของเลือด
• การตรวจอื่น ๆ เพิ่มเติม: ในบางกรณีแพทย์อาจพิจารณาให้ตรวจ MRI หรือ CT Scan เพื่อภาพที่หัวใจและหลอดเลือดชัดเจนมากขึ้น หรืออาจพิจารณาให้ตรวจสมรรถภาพการออกกำลังกายเพื่อประเมินดูระดับความรุนแรงของโรค

การรักษาหัวใจล้มเหลว

การรักษาหัวใจล้มเหลวจะเน้นการควบคุมอาการ ลดภาระการทำงานของหัวใจ และรักษาสาเหตุของโรค วิธีการรักษาจะขึ้นอยู่กับความรุนแรงของโรคและสภาพของผู้ป่วย ซึ่งแนวทางการรักษามีดังนี้

• การใช้ยา เช่น
• ยาขับปัสสาวะ (Diuretics): เพื่อลดภาวะน้ำคั่งในร่างกายและลดอาการบวม
• ยาควบคุมความดันโลหิต (ACE inhibitors, ARB, Beta-blockers): ช่วยลดความดันโลหิตและลดภาระการทำงานของหัวใจ
• ยารักษาการเต้นผิดจังหวะ (Anti-arrhythmic drugs): ใช้เพื่อควบคุมการเต้นของหัวใจให้เป็นปกติ
• ยาลดภาระการทำงานของหัวใจ (Aldosterone antagonists): ช่วยลดการกักเก็บน้ำและเกลือในร่างกาย

อย่างไรก็ตามการใช้ยาในผู้ป่วยภาวะหัวใจล้มเหลวต้องอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์อย่างใกล้ชิด ดังนั้นผู้ป่วยหัวใจล้มเหลวไม่ควรปรับยาเอง

• การปรับพฤติกรรมและการเปลี่ยนแปลงวิถีชีวิต:
• ควบคุมอาหาร: ลดการบริโภคเกลือและไขมันสูง ซึ่งช่วยลดภาระของหัวใจ
• การออกกำลังกาย: ออกกำลังกายเบา ๆ ตามคำแนะนำของแพทย์ เพื่อเพิ่มสมรรถภาพร่างกาย
• การเลิกสูบบุหรี่และการดื่มแอลกอฮอล์: การหลีกเลี่ยงสิ่งเหล่านี้สามารถช่วยลดความเสี่ยงของภาวะหัวใจล้มเหลวที่รุนแรงขึ้น
• การใช้เครื่องช่วยการทำงานของหัวใจ เช่น
• เครื่องกระตุ้นหัวใจ (Pacemaker): ใช้ในผู้ป่วยที่มีภาวะหัวใจเต้นช้า
• เครื่องกระตุ้นหัวใจ (CRT): ช่วยให้กล้ามเนื้อหัวใจบีบตัวประสานกันดีขึ้น
• เครื่องช่วยการทำงานของหัวใจ (ICD): สำหรับผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงจากภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะรุนแรง หรือหัวใจหยุดเต้น
• หัวใจเทียม (VADs): ใช้ในกรณีที่หัวใจไม่สามารถสูบฉีดเลือดได้เพียงพอ
• การผ่าตัดและปลูกถ่ายหัวใจ
• การผ่าตัดลิ้นหัวใจ: ใช้ในกรณีที่มีภาวะลิ้นหัวใจรั่วหรือลิ้นหัวใจตีบ
• การผ่าตัดบายพาสหลอดเลือดหัวใจ (CABG): ใช้ในผู้ป่วยที่มีหลอดเลือดหัวใจตีบ
• การปลูกถ่ายหัวใจ (Heart Transplantation): ใช้ในกรณีที่หัวใจไม่สามารถทำงานได้ตามปกติและไม่ได้ผลจากการรักษาอื่น ๆ

การรักษาหัวใจล้มเหลวจำเป็นต้องมีการประเมินและการจัดการอย่างรอบคอบ เพื่อให้เหมาะสมกับความรุนแรงของโรคและสภาพของผู้ป่วย เพื่อให้คุณภาพชีวิตของผู้ป่วยดีขึ้น และลดความเสี่ยงจากภาวะแทรกซ้อนต่าง ๆ

การป้องกันหัวใจล้มเหลว

การป้องกันหัวใจล้มเหลวสามารถช่วยลดความเสี่ยงในการเกิดโรคและส่งเสริมสุขภาพหัวใจให้แข็งแรง ซึ่งสามารถทำได้โดย

• ดูแลสุขภาพหัวใจ
• ควบคุมความดันโลหิตและระดับน้ำตาลในเลือดให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ
• รักษาระดับไขมันในเลือดให้อยู่ในระดับที่เหมาะสม
• ปรับเปลี่ยนพฤติกรรม
• เลิกสูบบุหรี่ เนื่องจากสารเคมีในบุหรี่ส่งผลเสียต่อหัวใจและหลอดเลือด
• ลดการบริโภคแอลกอฮอล์หรือดื่มในปริมาณที่เหมาะสมตามคำแนะนำของแพทย์
• ปรับปรุงการรับประทานอาหาร
• หลีกเลี่ยงอาหารที่มีโซเดียม (เกลือ) สูง
• เพิ่มการบริโภคผัก ผลไม้ ธัญพืช และโปรตีนไขมันต่ำ
• การออกกำลังกาย
• ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ เช่น เดินเร็วหรือว่ายน้ำ อย่างน้อย 150 นาทีต่อสัปดาห์
• ตรวจสุขภาพเป็นประจำ
• ตรวจหัวใจและตรวจสุขภาพทั่วไปตามคำแนะนำของแพทย์ โดยเฉพาะผู้ที่มีความเสี่ยงสูง เช่น ผู้ที่มีประวัติครอบครัวเป็นโรคหัวใจ
• จัดการความเครียด
• ฝึกการผ่อนคลาย เช่น การทำสมาธิหรือโยคะ เพื่อควบคุมความดันโลหิตและส่งเสริมสุขภาพหัวใจ

สรุป

หัวใจล้มเหลวคือภาวะที่หัวใจไม่สามารถสูบฉีดเลือดได้อย่างมีประสิทธิภาพ ทำให้ร่างกายได้รับออกซิเจนและสารอาหารไม่เพียงพอ อาการสำคัญที่ควรสังเกต ได้แก่ เหนื่อยง่าย หายใจลำบาก ขาบวม และน้ำหนักเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว ซึ่งสาเหตุส่วนใหญ่มักเกี่ยวข้องกับโรคหัวใจและหลอดเลือด เช่น ความดันโลหิตสูง โรคหลอดเลือดหัวใจ และเบาหวาน การวินิจฉัยและรักษาอย่างรวดเร็วจะช่วยลดความเสี่ยงต่อภาวะแทรกซ้อนรุนแรงได้

การป้องกันหัวใจล้มเหลวทำได้โดยปรับพฤติกรรมสุขภาพ เช่น ควบคุมอาหาร ลดเกลือ ออกกำลังกายอย่างเหมาะสม และเลิกสูบบุหรี่ หากคุณมีความเสี่ยงหรือสงสัยว่ามีอาการที่อาจเกี่ยวข้องกับภาวะนี้ ควรปรึกษาแพทย์เพื่อรับคำแนะนำและการดูแลที่เหมาะสม และเป็นการส่งเสริมสุขภาพหัวใจและคุณภาพชีวิตที่ดีในระยะยาว