การดูแลสุขภาพและการปฏิบัติตัวหลังการปลูกถ่ายไต

คำแนะนำเกี่ยวกับยาที่ใช้หลังจากการปลูกถ่ายไต

ภายหลังการผ่าตัดปลูกถ่ายไต ผู้ป่วยต้องรับประทานยาหลายชนิด โดยเฉพาะยาที่ออกฤทธิ์กดภูมิคุ้มกันของร่างกาย ซึ่งต้องรับประทานตลอดชีวิต เพื่อป้องกันไม่ให้ร่างกายมีปฏิกิริยาต่อต้านไตใหม่ ผู้ป่วยจึงควรทำความเข้าใจเกี่ยวกับชนิดของยา วิธีรับประทานยาที่ถูกต้อง และผลข้างเคียงของยา ดังนี้

ข้อควรปฏิบัติ

• รับประทานยาในเวลาเดียวกันทุกวัน
• พกใบรายการยาประจำติดตัวไว้เสมอ
• ต้องมาพบแพทย์ตามนัดทุกครั้ง
• ถ้ารับประทานยาเกินขนาดต้องรีบแจ้งแพทย์ทันที
• เก็บยาในที่ที่เหมาะสมตามคำสั่งแพทย์และเภสัชกร
• ควรปฏิบัติตนให้ถูกต้องทุกครั้งที่มาเจาะเลือดเพื่อวัดระดับยากดภูมิคุ้มกัน เพราะหากระดับยาสูงไปจะมีโทษต่อไต ในทางตรงกันข้ามถ้าระดับยาต่ำไปก็ทำให้การกดภูมิคุ้มกันของร่างกายไม่ได้ผล ซึ่งอาจเกิดภาวะปฏิเสธไตใหม่ได้
• หากมีอาการข้างเคียงใหม่ ๆ จากการรับประทานยา หรือมีภาวะแทรกซ้อนฉุกเฉินให้ติดต่อแพทย์และโรงพยาบาลทันที
• หากสังเกตพบว่ามีสิ่งปกติใด ๆ เกิดขึ้น ให้จดบันทึกไว้พร้อมวันและเวลา แล้วแจ้งให้แพทย์ที่ดูแลทราบเมื่อมาพบแพทย์ตามนัด
• ควรวางแผนล่วงหน้าก่อนยาจะหมดและเตรียมยาให้พร้อมก่อนไปต่างประเทศหรือต่างจังหวัด

ข้อห้ามและไม่ควรปฏิบัติ

• อย่าหยุดยาหรือปรับยาเองเด็ดขาด
• อย่ารับประทานยาที่หมดอายุแล้ว
• อย่าให้ผู้อื่นรับประทานยาของตน
• ไม่ควรขาดยาที่รับประทานประจำ โดยเฉพาะอย่างยิ่งยากดภูมิคุ้มกัน
• อย่าซื้อยาจากร้านขายยาทั่วไปโดยแพทย์ไม่ได้สั่ง ก่อนใช้ยาอื่น ๆ ควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรทุกครั้ง เนื่องจากยาหลายชนิดอาจทำให้ประสิทธิภาพของยากดภูมิคุ้มกันเปลี่ยนแปลงไป

การมาพบแพทย์ตามนัด

การมาพบแพทย์ตามนัดถือว่าเป็นส่วนหนึ่งของการดูแลหลังการเปลี่ยนไต ดังนั้นผู้ที่ผ่าตัดปลูกถ่ายไตจึงควรใส่ใจและมาพบแพทย์ตามนัดอย่างเคร่งครัด

การพบแพทย์ตามนัดสำคัญอย่างไร?

การพบแพทย์ตามนัดเป็นสิ่งสำคัญมาก ผู้ป่วยจำเป็นต้องมาพบแพทย์ทุกครั้ง หลังการปลูกถ่ายไต เนื่องจากแพทย์จำเป็นต้องตรวจร่างกายเพื่อให้แน่ใจว่าไตใหม่จะอยู่ได้นานและทำงานได้ดี อีกทั้งการดูแลหลังการเปลี่ยนไตไม่สามารถทำได้ทางโทรศัพท์หรือทางไปรษณีย์ได้ เคยมีกรณีตัวอย่างผู้ป่วยปลูกถ่ายไตไม่ยอมพบแพทย์ เก็บตัวกินยาเองโดยลำพัง สุดท้ายไตเสื่อมลงจากฤทธิ์ของยา เกิดการติดเชื้อ และเสียชีวิตในที่สุด จะเห็นได้ว่าการมาพบแพทย์ตามนัดนั้นสำคัญมาก

การมาพบแพทย์จะมีการตรวจร่างกายอะไรบ้าง?

• ตรวจความสมบูรณ์แข็งแรงของร่างกายและจิตใจ
• ตรวจการทำงานของไตใหม่ ในบางกรณีอาจมีความผิดปกติจากการต่อต้านไตใหม่หรือจากโรคเก่ากำเริบแต่ไม่แสดงอาการ โดยจะพบได้เฉพาะเมื่อตรวจเลือดและปัสสาวะเท่านั้น
• ภาวะแทรกซ้อนต่าง ๆ ที่มีโอกาสเป็นอันตรายถึงแก่ชีวิตได้ เช่น การติดเชื้อ โรคหัวใจ โรคตับ โรคมะเร็ง โรงเบาหวาน โรคไขมันในเลือดสูง โรคกระเพาะ/ลำไส้ เป็นต้น
• อาการข้างเคียงของยา
• ตรวจเพื่อปรับระดับยากดภูมิคุ้มกันให้เหมาะสม
• ตรวจเพื่อปรับยาตัวอื่น ๆ ให้เหมาะสม เช่น ยาลดความดัน ยาเบาหวาน ยาลดไขมัน ยาโรคหัวใจ เป็นต้น
• ตรวจปัสสาวะ เพื่อดูสิ่งผิดปกติในปัสสาวะ เช่น เม็ดเลือดขาว เม็ดเลือดแดง ไข่ขาว โรคติดเชื้อ เป็นต้น

มีการตรวจเลือดเพื่อดูอะไรบ้าง?

• ระดับยากดภูมิคุ้มกัน
• ระดับการทำงานของไตและตับ
• ระดับเม็ดเลือดแดง เม็ดเลือดขาว และเกร็ดเลือด
• ระดับน้ำตาลในเลือด เพื่อตรวจหาและควบคุมเบาหวาน

การตรวจพิเศษที่อาจมีการตรวจเพิ่มเติม มีอะไรบ้าง?

• อัลตราซาวนด์
• เอกซเรย์ปอด
• ตรวจคลื่นไฟฟ้าหัวใจ
• เก็บตรวจปัสสาวะ 24 ชั่วโมง
• ตรวจหามะเร็งต่าง ๆ
• ตรวจสุขภาพประจำปี
• ตรวจภายใน (สำหรับสตรี)
• ตรวจชิ้นเนื้อไต (kidney biopsy) กรณีที่แพทย์สงสัยภาวะปฏิเสธไต

อาการผิดปกติที่ต้องมาพบแพทย์ก่อนนัด

• มีไข้สูง หนาวสั่น
• ปัสสาวะแสบขัด ขุ่น มีเลือดปน
• ปัสสาวะออกน้อยลงจากเดิม
• มีอาการปวด บวม แดง ร้อนบริเวณที่ใส่ไตใหม่
• น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้นมาก ตัวบวมขึ้น
• มีเลือดหรือน้ำเหลืองซึมออกจากแผลผ่าตัด
• ท้องเสีย
• เหนื่อยหอบ
• ปวดบริเวณแผลหรือบริเวณไตที่เปลี่ยน
• มีลักษณะของแผลเริม งูสวัด
• ความผิดปกติอื่น ๆ

การทำงาน การเรียน การดำเนินชีวิตหลังการปลูกถ่ายไต

• สามารถทำงานทั่วไปได้ตามปกติ และจะสามารถทำงานได้สะดวกมากขึ้น เพราะผู้ป่วยไม่ต้องไปฟอกเลือด โดยผู้ป่วยจะสามารถกลับไปทำงานได้ภายใน 4 – 8 สัปดาห์ หลังจากออกจากโรงพยาบาล ทั้งนี้ขึ้นกับคำแนะนำจากแพทย์

• งานที่ต้องระวังเป็นพิเศษ ได้แก่ การทำงานกับดิน งานสวน งานที่ต้องเผชิญกับสิ่งสกปรก ควรสวมถุงมือยางและใช้ผ้าปิดปากและจมูกเพื่อป้องกันการติดเชื้อ นอกจากนี้ยังต้องระวังการเข้าสังคม การพบปะผู้คนหรือต้องไปอยู่ในที่ที่มีคนจำนวนมาก หรือที่แออัดคับแคบ และควรหลีกเลี่ยงการเข้าที่ชุมชนในช่วง 3 – 6 เดือนแรกหลังการผ่าตัด

การออกกำลังกายสำหรับผู้ป่วยปลูกถ่ายไต

• ผู้ป่วยปลูกถ่ายไตทุกคนต้องออกกำลังกายให้สม่ำเสมอ การออกกำลังกายจะช่วยในการลดความเครียด ลดไขมัน ช่วยให้กล้ามเนื้อหัวใจทำงานดีขึ้น และช่วยลดความดันได้
• หลังการปลูกถ่ายไตในสัปดาห์แรก ควรยืน เดินรอบ ๆ เตียง
• หลังปลูกถ่ายไต 1 – 2 สัปดาห์ ควรเดินให้มากขึ้นและสามารถช่วยเหลือตนเองได้เต็มที่
• หลังปลูกถ่ายไต 2 – 4 สัปดาห์ ควรเดินรอบ ๆ บ้าน วันละ 3 – 4 ครั้ง ครั้งละ 15 นาที
• หลังปลูกถ่ายไต 4 – 6 สัปดาห์ ควรเดินเร็ว ๆ จนเหงื่อออก ครั้งละ 15 – 30 นาที วันละ 1 – 2 ครั้ง
• หลังปลูกถ่ายไต 6 สัปดาห์ สามารถออกกำลังกายได้ตามปกติ
• เล่นกีฬาที่เหมาะสม ได้แก่ เต้นแอโรบิค ปิงปอง วิ่ง ว่ายน้ำ
• กีฬาที่ควรหลีกเลี่ยง ได้แก่ ชกมวย ยูโด มวยปล้ำ รักบี้ ฟุตบอล และกีฬาอื่น ๆ ที่มีการปะทะหรือชนกัน เป็นต้น

การมีเพศสัมพันธ์หลังการปลูกถ่ายไต

• ผู้ป่วยสามารถมีเพศสัมพันธ์ได้ตามปกติ
• ควรมีเพศสัมพันธ์ที่ปลอดภัย (safe sex) ทั้งผู้ชายและผู้หญิง
• ผู้ป่วยไตวายเรื้อรังมักเกิดการหย่อนสมรรถภาพทางเพศ ทำให้มีปัญหาต่อความสุขของครอบครัว แต่เมื่อปลูกถ่ายไตสำเร็จ ผู้ป่วยส่วนใหญ่จะเริ่มมีสมรรถภาพทางเพศที่ดีขึ้น
• แนวทางการรักษาโรคหย่อนสมรรถภาพทางเพศ ควรเริ่มจากการรักษาสุขภาพให้แข็งแรงสมบูรณ์ ออกกำลังกาย งดสูบบุหรี่ งดสุรา รับประทานอาหารถูกสุขลักษณะ ควบคุมความดันและไขมันในเลือด
• หากหลังปลูกถ่ายไตผู้ป่วยต้องการรับประทานยาเพื่อรักษาโรคหย่อนสมรรถภาพทางเพศต้องใช้ยาภายใต้การดูแลของแพทย์เท่านั้น

หลังปลูกถ่ายไตสามารถมีบุตรได้หรือไม่?

• สตรีที่ปลูกถ่ายไต ควรทิ้งระยะเวลาตั้งครรภ์หลังปลูกถ่ายไตเป็นเวลา 2 ปี

• การตั้งครรภ์ต้องอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์อย่างใกล้ชิด

การติดเชื้อที่พบบ่อยในผู้ป่วยปลูกถ่ายไต

เชื้อโรคที่พบในผู้ป่วยปลูกถ่ายไตได้บ่อยหรืออันตรายสูง โดยเฉพาะช่วง 6 เดือนแรก ได้แก่

• เชื้อไวรัส ที่พบได้บ่อย ได้แก่
• เชื้อเริม/งูสวัด (herpes)
• ไวรัสตับอักเสบชนิดบีหรือซี (hepatitis B, C)
• ไวรัส Cytomegalovirus (CMV) เช่น ปอดบวม ลำไส้อักเสบ ม่านจอตาอักเสบ เป็นต้น
• ไวรัส Epstein-Barr virus (EBV) ที่เป็นตัวกระตุ้นให้เกิดโรคมะเร็งต่อมน้ำเหลืองได้
• เชื้อรา เช่น ติดเชื้อราบริเวณผิวหนัง ปาก ปอด และอวัยวะอื่นๆ
• เชื้อแบคทีเรีย เช่น ปอดอักเสบ กระเพาะปัสสาวะอักเสบ กรวยไตอักเสบ และเนื้อไตอักเสบ ที่อาจลุกลามเข้าสู่กระแสเลือดและเสียชีวิตได้
• ติดเชื้อ Pneumocystis pneumonia (PCP) ในปอด

การปฏิบัติตัวเพื่อป้องกันการติดเชื้อหลังการปลูกถ่ายไต

• หมั่นล้างมือบ่อย ๆ
• ระวังอย่าเอามือที่ไม่สะอาดมาถูหน้าหรือเอาเข้าปาก รับประทานอาหารและดื่มน้ำที่สะอาดเท่านั้น
• อยู่ให้ห่างผู้ป่วยหวัดหรือโรคติดเชื้ออื่น ๆ เช่น อีสุกอีใส ปอดปวม โดยเฉพาะช่วง 3 – 6 เดือนแรกหลังการผ่าตัดปลูกถ่ายไต
• ถ้ามีคนในบ้านเป็นหวัด ควรใส่หน้ากากครอบปากและจมูก
• ไม่ควรทำงานที่ต้องสัมผัสกับดิน ขยะ น้ำสกปรก โดยเฉพาะช่วง 6 เดือนแรกหลังผ่าตัด
• พยายามหลีกเลี่ยงการคลุกคลีกับสัตว์ สัตว์เลี้ยง และโดยเฉพาะอย่างยิ่งสัตว์จรจัด

ภาวะต่าง ๆ ที่อาจเกิดตามมาหลังการปลูกถ่ายไต

โรคความดัน

• อายุที่มากขึ้นเป็นปัจจัยสำคัญที่ทำให้เกิดโรคความดันและโรคหัวใจ นอกจากนี้ยากดภูมิคุ้มกันบางตัวก็มีผลข้างเคียงทำให้ความดันสูงขึ้นได้

• ผู้ป่วยบางรายอาจจำเป็นต้องรับประทานยาควบคุมความดัน โดยทีมแพทย์ปลูกถ่ายไตจะเลือกยาที่มีประสิทธิภาพดีที่สุดและผลข้างเคียงน้อยที่สุดให้แก่ผู้ป่วย

• ผู้ป่วยบางรายอาจต้องรับประทานยาขับปัสสาวะเพื่อเสริมฤทธิ์ของยาควบคุมความดันให้ดียิ่งขึ้น

โรคเบาหวาน

• ยากดภูมิคุ้มกันบางตัวอาจมีผลข้างเคียงทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดสูง หากน้ำตาลในเลือดสูงกว่า 126 มิลลิกรัม/เดซิลิตร เกินกว่า 2 ครั้ง ถือว่าเป็นโรคเบาหวาน

• อาการของโรคเบาหวาน ได้แก่ หิวน้ำบ่อย คอแห้ง ปัสสาวะมาก อ่อนเพลีย ตาพร่า และสับสน ถ้าผู้ป่วยมีอาการเหล่านี้ควรแจ้งทีมแพทย์ปลูกถ่ายไตทันที

• ผู้ป่วยปลูกถ่ายไตที่เป็นเบาหวานจะต้องควบคุมอาหาร ควบคู่ไปกับการรับประทานยาควบคุมเบาหวานหรือฉีดอินซูลิน และจะได้รับคำแนะนำวิธิการปฏิบัติตัวจากทีมแพทย์ที่ดูแลรักษา

ภาวะไขมันในเลือดสูง

• ยากดภูมิคุ้มกันมีผลข้างเคียงทำให้ไขมันในเลือดสูงได้ ซึ่งจะเพิ่มความเสี่ยงของโรคหัวใจและอัมพาต ผู้ป่วยควรได้รับการตรวจระดับไขมันในเลือดเป็นระยะ หากระดับไขมันในเลือดสูงอาจจำเป็นต้องใช้ยาควบคุมไขมัน ทั้งนี้ขึ้นกับดุลยพินิจของแพทย์

• การออกกำลังกาย ลดน้ำหนัก และการควบคุมอาหาร จะช่วยลดระดับไขมันในเลือดลงได้ระดับหนึ่ง

อาหารและโภชนาการของผู้ป่วยที่ได้รับการปลูกถ่ายไต

การเลือกอาหารที่เหมาะสมในผู้ป่วยหลังผ่าตัดปลูกถ่ายไต จะส่งผลให้การฟื้นตัวหลังผ่าตัดเร็วขึ้น ในกลุ่มผู้ป่วยที่ไม่มีภาวะแทรกซ้อนจะสามารถเลือกทานอาหารได้ปกติ แต่หากเกิดภาวะแทรกซ้อนต่าง ๆ เช่น มีไข้ ติดเชื้อ มีการสลายของกล้ามเนื้อมากขึ้น จำเป็นต้องรับประทานอาหารให้เหมาะสมและเพียงพอตามสภาวะร่างกายเพื่อป้องกันการเกิดภาวะทุพโภชนาการ อาหารที่รับประทานควรเป็นอาหารปรุงสุก สะอาด ครบ 5 หมู่ และถูกหลักสุขาภิบาลอาหาร

ในกรณีที่ผู้ป่วยต้องควบคุมสารอาหารบางชนิดอันเนื่องมาจากยาหรือสภาวะต่าง ๆ เช่น ในภาวะน้ำตาลในเลือดสูง ไขมันในเลือดสูง ความดันสูง ในภาวะร่างกายต้องการโปรตีนมากขึ้น หรือในภาวะแร่ธาตุต่าง ๆ ของร่างกายไม่อยู่ในเกณฑ์ที่เหมาะสม ควรเลือกอาหารให้เหมาะสมตามชนิดต่าง ๆ ดังนี้

คาร์โบไฮเดรต

• ผู้ป่วยที่มีน้ำตาลในเลือดสูงอันเนื่องมาจากโรคประจำตัวเดิมหรือจากยาบางชนิด เช่น สเตียรอยด์ (steroid) จำเป็นต้องควบคุมอาหารกลุ่มคารโบไฮเดรต
• ควรเลือกบริโภคอาหารกลุ่มคารโบไฮเดรต ดังนี้
• รับประทานข้าว แป้ง และน้ำตาล ในปริมาณที่เหมาะสม
• ควรเลือกคาร์โบไฮเดรตเชิงซ้อน เช่น ข้าวกล้อง ข้าวซ้อมมือ ข้าวโอ๊ต ธัญพืช เป็นต้น
• หลีกเลี่ยงอาหารน้ำตาลสูง เช่น น้ำหวาน น้ำผลไม้ ขนม เป็นต้น
• เลือกอาหารที่มีค่าการดูดซึมเข้าสู่ร่างกายต่ำ (glycemic index < 55) เช่น ข้าวโอ๊ต ข้าวซ้อมมือ ข้าวบาร์เล่ย์ พาสต้า ผักกาดแก้ว มันเทศ ข้าวโพด ถั่วแดง เป็นต้น

ไขมัน

• ผู้ป่วยที่มีภาวะไขมันในเลือดสูง ควรบริโภคไขมันไม่เกินร้อยละ 30 – 35 ของพลังงานรวมในแต่ละวัน โดยจำกัดปริมาณไขมันอิ่มตัวไม่เกินร้อยละ 7 ไขมันไม่อิ่มตัวไม่เกินร้อยละ 10
• ควรเลือกบริโภคอาหารกลุ่มไขมัน ดังนี้
• เนื้อสัตว์ไม่ติดมันหรือไขมันต่ำ เช่น เนื้อปลา อกไก่ ไข่ขาว เป็นต้น
• หลีกเลี่ยงอาหารทอด เบเกอรี่ และอาหารที่มีคอเลสเตอรอลสูง
• งดและหลีกเลี่ยงเครื่องดื่มแอลกอฮอล์
• ลดบริโภคอาหารมื้อดึก
• รับประทานอาหารให้ตรงเวลาเพื่อให้ระบบเผาผลาญทำงานอย่างมีประสิทธิภาพ

โปรตีน

• โปรตีน มีหน้าสำคัญที่ช่วยซ่อมแซมส่วนที่สึกหรอ เป็นส่วนประกอบของกล้ามเนื้อ และช่วยในการสังเคราะห์สารสำคัญที่ช่วยให้ร่ายกายทำงานเป็นปกติ เช่น ฮอร์โมน เอนไซม์ ภูมิคุ้มกันของร่างกาย เม็ดเลือด เป็นต้น โปรตีนจึงเป็นอาหารที่จำเป็นต่อร่างกาย

• ผู้ป่วยหลังผ่าตัดที่มีการสลายของกล้ามเนื้อเพิ่มมากขึ้น หรือมีภาวะทุพโภชนาการอยู่เดิม ควรมีการกำหนดปริมาณโปรตีนให้รับประทานได้เพียงพอ และควรเลือกกลุ่มโปรตีนคุณภาพ เช่น นม เนื้อสัตว์ไม่ติดมัน เนื้อปลา ไข่ขาว เป็นต้น

โซเดียม

• โซเดียม มีหน้าที่สำคัญในการควบคุมการทำงานของระบบประสาทและกล้ามเนื้อ สำหรับคนปกติทั่วไปแนะนำให้บริโภคโซเดียมไม่เกิน 2,000 มิลลิกรัม/วัน (โดยพิจารณาจาก dietary reference index; DRI)
• ในผู้ป่วยที่มีปัญหาโรคไต ความดันสูง น้ำท่วมปอด มีการคั่งของของเหลวในร่างกาย และแพทย์กำหนดให้จำกัดปริมาณโซเดียม ควรเลือกบริโภคอาหาร ดังนี้
• บริโภคอาหารที่ปรุงสุกใหม่ ชิมก่อนปรุงทุกครั้ง
• หลีกเลี่ยงอาหารแปรรูป หมักดอง อาหารกระป๋อง อาหารแช่แข็ง อาหารกึ่งสำเร็จรูป
• หลีกเลี่ยงการใช้ผงชูรส ผงปรุงรส และซุปก้อนในการปรุงอาหาร
• ใช้รสเปรี้ยว เผ็ด และเครื่องเทศสมุนไพรต่าง ๆ เช่น หอมแดง กระเทียม ใบมะกรูด เป็นต้น เพื่อช่วยเสริมรสชาติ กลิ่น และสีสันแทนรสเค็ม
• ลดการบริโภคน้ำจิ้ม น้ำราดต่าง ๆ

โพแทสเซียม

• โพแทสเซียมช่วยให้กล้ามเนื้อทำงานได้เป็นปกติ แต่สำหรับผู้ป่วยที่มีภาวะโพแทสเซียมในเลือดสูงและแพทย์กำหนดให้จำกัดปริมาณโพแทสเซียมในอาหาร จะต้องเลือกรับประทานอาหารให้เหมาะสม
• แหล่งอาหารที่มีโพแทสเซียมสูง ได้แก่ ผัก ผลไม้ นม ธัญพืช และเครื่องปรุงรสบางชนิดที่เสริมโพแทสเซียม
• ผู้ป่วยสามารถลดโพแทสเซียมในผักได้โดยการล้างผักให้สะอาดเพื่อลดสารตกค้าง ปอกเปลือก หั่นเป็นชิ้นเล็ก ๆ หรือนำผักไปต้มหรือลวกก่อนนำไปปรุงประกอบอาหารได้ตามต้องการ

ฟอสฟอรัส

• ฟอสฟอรัส เป็นแร่ธาตุที่พบมากในกระดูก และเป็นส่วนประกอบหนึ่งในเลือด
• หากมีฟอสฟอรัสปริมาณมากเกินไปจะมีผลต่อร่างกาย เช่น กระดูกเปราะบาง คันตามผิวหนัง เกิดหินปูนเกาะทำให้เกิดโรคหัวใจได้
• ผู้ป่วยโรคไตที่มีฟอสฟอรัสสูงสามารถควบคุมได้หลายวิธี ได้แก่ การฟอกเลือด การรับประทานยาจับฟอสฟอรัส และการควบคุมอาหารที่มีฟอสฟอรัสสูง
• กลุ่มอาหารที่มีฟอสฟอรัสสูง มีดังนี้
• ไข่แดงของสัตว์ทุกชนิดและผลิตภัณฑ์ของไข่แดง เช่น ทองหยิบ ทองหยอด เบเกอรี่
• ปลาที่กินทั้งก้าง เช่น ปลากรอบ ปลาไส้ตัน ปลาข้าวสาร ปลาแห้ง ปลาซาร์ดีน
• เครื่องในสัตว์ กบ เขียด อึ่งอ่าง แย้ แมลงทุกชนิด ปูทะเล กุ้งแห้ง
• อาหารแปรรูปและอาหารกระป๋อง
• อาหารแช่แข็ง ผลไม้อบแห้ง
• นมและอาหารที่มีส่วนผสมของนม
• กาแฟ ช็อคโกแลต โกโก้
• ยีสต์ ผงฟู
• ลูกเดือย งาดำ เต้าหู ถั่ว และธัญพืชต่าง ๆ

แอลกอฮอล์

• ผู้ป่วยหลังปลูกถ่ายไตควรงดเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์

• ไม่ควรดื่มแอลกอฮอล์ใกล้เวลาที่ต้องกินยา เพราะจะส่งผลกระทบต่อระดับยาและการกำจัดยาออกจากร่างกายของไตได้

อาหารและผลิตภัณฑ์อาหารเสริมที่ไม่ควรรับประทานหลังการปลูกถ่ายไต

ผลิตภัณฑ์อาหารเสริมบางชนิดมีผลต่อการทำงานของยากดภูมิคุ้มกัน ผู้ป่วยปลูกถ่ายไต “ควรหลีกเลี่ยง”ผลิตภัณฑ์อาหารเสริม ดังนี้

• ขมิ้น และอาหารที่มีขมิ้นเป็นส่วนประกอบ เช่น แกงไตปลา คั่วกลิ้ง แกงเหลือง ขนมจีนน้ำยาใต้ ข้าวหมกไก่
• ขิง และอาหารที่มีขิงเป็นส่วนประกอบ เช่น ปลานึ่งขิง น้ำขิง บัวลอยน้ำขิง ไก่ผัดขิง
• โสม และอาหารเสริมต่าง ๆ ที่มีส่วนผสมของโสม
• ทับทิม ทั้งในรูปแบบผลทับทิม น้ำทับทิม หรือน้ำผลไม้ที่มีส่วนผสมของทับทิม
• เกรฟฟรุต ทั้งในรูปแบบผลเกรฟฟรุต น้ำเกรฟฟรุต หรือน้ำผลไม้ที่มีส่วนผสมของเกรฟฟรุต
• Echinacea เป็นสมุนไพรชนิดหนึ่งที่มีการใช้เพื่อเสริมภูมิคุ้มกัน และป้องกันหวัด
• ST. John’s Wort เป็นพืชสมุนไพรชนิดหนึ่งในยุโรปและอเมริกา มักพบในรูปแบบของอาหารเสริมและยาสมุนไพรที่ใช้บรรเทาอาการของโรคซึมเศร้า อาการนอนไม่หลับ

วัคซีนที่ผู้ป่วยควรได้รับหลังการปลูกถ่ายไต

ผู้ที่ได้รับการปลูกถ่ายไตมักจะได้รับคำแนะนำจากแพทย์ให้ฉีดวัคซีนไข้หวัดใหญ่ และวัคซีนป้องกันโรคปอดอักเสบเพราะจะสามารถลดการป่วยจากการติดเชื้อไวรัสไข้หวัดใหญ่ และไวรัสปอดอักเสบได้

วัคซีนป้องกันไวรัสไข้หวัดใหญ่ (influenza vaccine)

การบริหารยา: ฉีดเข้ากล้ามเนื้อ 1 เข็มทุกปี หลังการปลูกถ่ายไต

ข้อห้ามใช้

1. ผู้ที่มีประวัติแพ้ไข่รุนแรง
2. หากเกิดภาวะกล้ามเนื้ออ่อนแรง (Guillain-Barre syndrome) หลังฉีดวัคซีนควรกลับมาพบแพทย์ทันที

วัคซีนป้องกันไข้หวัดใหญ่ 4 สายพันธุ์ มี 2 ยี่ห้อ ดังนี้

1. Vaxigrip Tetra
2. Fluarix Tetra

วัคซีนป้องกันโรคปอดอักเสบ (pneumococcal vaccine)

การบริหารยา: ฉีดเข้ากล้ามเนื้อ 1 เข็มทุก 5 ปี หลังการปลูกถ่ายไต

ผลข้างเคียง

1. ปวด บวม แดง บริเวณที่ฉีด
2. มีไข้ 1 – 2 วันหลังฉีดวัคคซีน

ข้อห้ามใช้: ปฏิกิริยาแพ้รุนแรงจากการฉีดครั้งก่อน

Pneumococcal Polysaccharide vaccine คือ วัคซีนป้องกันโรคปอดอักเสบ 23 สายพันธุ์

วัคซีนป้องกันโรคโควิด

สามารถใช้ในผู้ป่วยปลูกถ่ายไตได้ทั้งชนิดเชื้อตาย (killed vaccine), ชนิดใช้ไวรัสเป็นพาหะ (vector vaccine) หรือชนิด mRNA

คำแนะนำ: ความถี่ในการฉีดวัคซีนแต่ละแบบยังต้องติดตามตามคำแนะนำล่าสุด (อาจมีการเปลี่ยนแปลง)

สรุป

หลังการผ่าตัดปลูกถ่ายไตผู้ป่วยจะมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น สามารถกลับมาใช้ชีวิตได้ตามปกติ อย่างไรก็ตามผู้ป่วยยังจำเป็นต้องได้รับการดูแลหลังการเปลี่ยนไตจากทีมแพทย์ตลอดชีวิตเพื่อให้แน่ใจว่าไตใหม่อยู่ได้นานและทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพ

ผู้ป่วยที่ได้รับการปลูกถ่ายไตต้องรับประทานยากดภูมิคุ้มกันตลอดชีวิตเพื่อป้องกันภาวะปฏิเสธไต และต้องมาพบแพทย์อย่างสม่ำเสมอเพื่อตรวจดูความแข็งแรงของร่างกาย และเพื่อประเมินการทำงานของไตใหม่ จะมีการเจาะเลือดเพื่อปรับระดับยากดภูมิคุ้มกันให้เหมาะสม และประเมินภาวะแทรกซ้อนอื่น ๆ ที่อาจเกิดขึ้นได้

อย่างไรก็ตามการได้รับยากดภูมิคุ้มกันจะทำให้ผู้ป่วยมีโอกาสติดเชื้อได้ง่ายขึ้น ดังนั้นผู้ป่วยจึงต้องปฏิบัติตนให้เหมาะสมเพื่อลดความเสี่ยงต่อการติดเชื้อ เช่น รับประทานอาหารที่ปรุงสุกใหม่และสะอาด หลีกเลี่ยงแหล่งชุมชนที่มีคนแออัด ออกกำลังกายสม่ำเสมอ และได้รับวัคซีนป้องกันโรคอย่างเหมาะสมตามคำแนะนำของแพทย์

ปรึกษาแพทย์ผู้เชี่ยวชาญกับ Praram 9 V ปรึกษาแพทย์ได้ทุกที่ผ่านทางวิดีโอคอล (Telemedicine)